[Aktualizacja z 15 maja 2020 r.]
W dniu 14 maja 2020 r. Sejm rozpoznał poprawki Senatu do ustawy nowelizującej specustawę o COVID-19 (tzw. tarczę 3.0).
Wszystkie opisane niżej istotne zmiany w postępowaniach sądowych i pracy sądów zostały utrzymane. Ustawa oczekuje na podpis Prezydenta. Powiadomimy Państwa, gdy tylko wejdzie w życie.
[Aktualizacja z 4 maja 2020 r.]
Rząd planuje stopniowe „odmrażanie” postępowań sądowych i pracy sądów. Dnia 30 kwietnia 2020 r. Sejm przyjął projekt ustawy nowelizującej specustawę o COVID-19.
Ustawa wprowadza kilka istotnych zmian dotyczących sądownictwa, w szczególności:
Ustawa odwiesza terminy sądowe i terminy procesowe prawa materialnego. Terminy rozpoczną bieg po upływie 7 dni od wejścia w życie ustawy nowelizującej.
Ustawa wprowadza zdalne rozpoznawanie rozpraw i posiedzeń jawnych:
Nowe zasady będą obowiązywać w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich.
Przeprowadzanie rozpraw w sposób zdalny będzie zasadą, chyba że przeprowadzanie ich w tradycyjny sposób będzie bezpieczne.
Zwiększony zostanie zakres rozpoznawania spraw na posiedzeniach niejawnych – będzie to zależeć od decyzji przewodniczącego, braku możliwości przeprowadzenia zdalnej rozprawy i braku sprzeciwu stron.
Zwiększony zostanie zakres rozpoznawania apelacji na posiedzeniu niejawnym.
Możliwość zamknięcia rozprawy i wydania orzeczenia na posiedzeniu niejawnym po odebraniu podsumowania stanowisk stron na piśmie.
W sprawach sądowoadministracyjnych:
Zwiększony zostanie zakres rozpoznawania spraw na posiedzeniach niejawnych – będzie to zależeć od decyzji przewodniczącego, ewentualnie braku możliwości przeprowadzenia zdalnej rozprawy.
Zwiększony zostanie zakres rozpoznawania skarg kasacyjnych przez Naczelny Sąd Administracyjny na posiedzeniach niejawnych.
Ustawa umożliwia dokonywanie samodzielnego wydruku przez notariusza dokumentów wystawianych przez podmioty publiczne niezbędnych do dokonania czynności notarialnej, bez konieczności uzyskiwania ich przez strony czynności.
Ustawa przyznaje Ministrowi Sprawiedliwości możliwość przygotowania systemu informatycznego obsługującego postępowania sądowe.
Jako sprawy pilne będą traktowane, m.in. nie tylko sprawy o rozpoznanie wniosku restrukturyzacyjnego, ale także sprawy o ogłoszenie upadłości i sprawy po ogłoszeniu upadłości i otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego.
Ponadto ustawa wprowadza dwie istotne instytucje niezwiązane z COVID-19:
Umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie nieruchomości służącej zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych zawierane przez konsumentów będzie nieważna jeśli:
o wartość nieruchomości jest wyższa niż wartość zabezpieczanych tą nieruchomością roszczeń pieniężnych powiększonych o wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie od tej wartości za okres 24 miesięcy lub
o wartość zabezpieczanych tą nieruchomością roszczeń pieniężnych nie jest oznaczona, lub
o zawarcie tej umowy nie zostało poprzedzone dokonaniem wyceny wartości rynkowej nieruchomości przez biegłego rzeczoznawcę.
Licytacja nieruchomości służącej zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych dłużnika będzie możliwa co do zasady jedynie jeżeli wysokość egzekwowanej należności głównej stanowi co najmniej równowartość jednej 5% sumy oszacowania; nie będzie możliwe przeprowadzenie licytacji takiej nieruchomości także w czasie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii oraz 90 dni po jego zakończeniu.
Teraz projektem zajmie się Senat. Będziemy Państwa informować na bieżąco o kolejnych istotnych wydarzeniach związanych z pracą sądów i postępowaniami sądowymi w czasach pandemii.
[Aktualizacja 22.04.2020]
Przepisy tarczy 2.0 weszły w życie 18 kwietnia 2020 r. Więcej na temat przewidzianych w niej rozwiązań piszemy w artykule Tarcza 2.0 przyjęta przez Sejm.
Ostateczne brzmienie ustawy z 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 przewiduje m.in. zmiany w zakresie działalności sądów i postępowań, o których pisaliśmy w ubiegłym tygodniu, dotyczące:
zabezpieczenia roszczeń w postępowaniu cywilnym (art. 92 ustawy)
usprawiedliwiania niestawiennictwa przed sądem z powodu choroby (art. 91 ustawy)
możliwości doręczania pism w postępowaniu administracyjnym (art. 14 ustawy: nowy art. 393 k.p.a.)
przesyłki hybrydowej (art. 15 zzu1 i nast. ustawy)
fikcji doręczenia (art. 98 ustawy) i pozostawiania przesyłek poleconych w skrzynkach pocztowych (art. 50 pkt 1 lit. c ustawy)
Jednocześnie, pojawiają się nowe informacje o planach wprowadzenia kolejnych rozwiązań w celu usprawnienia pracy sądów i obsługi przez nie spraw w okresie epidemii. Jeżeli zapowiedzi potwierdzą się, w ramach tarczy 3.0 zostanie m.in. powiększony katalog tzw. spraw pilnych (art. 14a specustawy koronawirusowej) oraz wprowadzone zostaną kolejne modyfikacje dotyczące składów sędziowskich. O wszelkich zmianach będziemy Państwa na bieżąco informować.
[Aktualizacja 14.04.2020]
Jak informowaliśmy w artykule Tarcza 2.0 przyjęta przez Sejm, 9 kwietnia 2020 r. Sejm przyjął ustawę o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 zwaną tzw. tarczą 2.0 (lub tarczą 1.1); obecnie ustawa czeka na rozpatrzenie przez Senat.
W drugiej części pakietu zmian ustawodawczych znalazły się również przepisy dotyczące działalności sądów i postępowań sądowych.
Zmiany w postępowaniach sądowych
Najważniejsze proponowane zmiany:
Zmiany w zabezpieczeniu roszczeń w postępowaniu cywilnym w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 mające na celu usprawnienie rozpoznawania wniosków o zabezpieczenie: wniosek o udzielenie lub zmianę zabezpieczenia sąd rozpozna co do zasady w składzie jednego sędziego (nawet w przypadku, gdy zgodnie z k.p.c. skład miałby być 3-osobowy);
W okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 usprawiedliwienie niestawiennictwa przed sądem z powodu choroby nie będzie wymagać przedstawienia zaświadczenia lekarza sądowego;
Wprowadzenie możliwości doręczania wydruków pism w postępowaniu administracyjnym.
Doręczenia hybrydowe
Wbrew wcześniejszym informacjom, tzw. przesyłki hybrydowe (tj. przesyłki tradycyjne, otwierane przez Pocztę Polską, skanowane i dostarczane w formie elektronicznej) nie będą mogły być używane jako forma korespondencji wysyłanej do jak i przez sądy i trybunały, organy ścigania oraz komorników.
Oznacza to, że w praktyce taki rodzaj przesyłki może być wykorzystywany głównie do korespondencji urzędowej, ale także prywatnej. Podstawowe zasady dotyczące przesyłki hybrydowej:
Przesyłka hybrydowa będzie stosowana tylko wobec adresatów, którzy wyrazili na to zgodę i w sposób uzgodniony z Pocztą Polską;
Doręczenie przesyłki nastąpi w sposób elektroniczny, a za datę doręczenia będzie uznawana data zapoznania się z przesyłką na skrzynce elektronicznej lub – w braku zapoznania się – data po upływie 14 dni od zamieszczenia dokumentu;
Wyłączenie możliwości stosowania przesyłki hybrydowej – np. gdy dokument nie może zostać wiernie odtworzony lub z innych przyczyn technicznych;
Przesyłka hybrydowa nie będzie droższa, niż klasyczna przesyłka.
Fikcja doręczenia i pozostawianie przesyłek poleconych w skrzynkach pocztowych
W ramach drugiej transzy przepisów o tarczy antykryzysowej planowano zniesienie tzw. fikcji doręczenia w większości postępowań (poza częścią postępowań podatkowych i skarbowych). W postępowaniach stosujących fikcję doręczenia, uznaje się za doręczone te pisma, których nie odebrano w terminie.
W toku prac parlamentarnych ustalono jednak, że ww. zasady nie będzie stosować się do korespondencji w postępowaniach sądowych, przed organami ścigana i komornikami. W praktyce zatem zniesiono fikcję doręczenia głównie w postępowaniach administracyjnych.
Zrezygnowano także z rozszerzenia możliwości pozostawiania przesyłek poleconych w skrzynkach pocztowych ze skutkiem doręczenia (tj. bez konieczności uzyskania potwierdzenia odbioru). Także i w tym przypadku wyłączono tę zasadę w postępowaniach sądowych, przed organami ścigana i komornikami.
[Aktualizacja 2.04.2020]
31 marca 2020 r. Parlament uchwalił, a Prezydent podpisał tzw. ustawę o tarczy antykryzysowej.
Jak informowaliśmy wcześniej, zgodnie z pierwotnym projektem ustawy w okresie obowiązywania stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 bieg terminów przewidzianych przepisami prawa cywilnego i administracyjnego miał nie rozpoczynać się, a rozpoczęty ulegać zawieszeniu na ten okres (chodziło np. o terminy przedawnienia czy opóźnienia). Ostateczny kształt tej regulacji omawiamy w artykule Tarcza antykryzysowa – zmiany w zakresie terminów materialnoprawnych.
Jeśli chodzi o terminy procesowe i sądowe, w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 bieg terminów procesowych i sądowych nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na ten okres. W tym okresie nie przeprowadza się co do zasady rozpraw i posiedzeń jawnych z wyjątkiem spraw pilnych.
Ważne:
W czasie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii związanych z COVID-19:
Co do zasady nie będą odbywać się rozprawy i posiedzenia jawne,
Co do zasady nie będą biegły terminy sądowe i procesowe, np. termin na wniesienie apelacji albo na odpowiedź na zobowiązanie sądu do ustosunkowania się do opinii biegłego,
Nie będą biegły określone terminy prawa administracyjnego – więcej na ten temat w artykule Tarcza antykryzysowa – zmiany w zakresie terminów materialnoprawnych.
Jeśli chodzi o doręczeni pism w toku postępowania, propozycje dotyczące dopuszczalności doręczenia drogą mailową zostały usunięte na etapie prac parlamentarnych. Z tego też względu, co do zasady, wnoszenie pisma do sądu drogą elektroniczną pozostaje wyjątkiem i w większości postępowań nie jest dopuszczalne.
Podsumowując najważniejsze zmiany dotyczą następujących kwestii:
Wstrzymanie przeprowadzania większości rozpraw i posiedzeń jawnych w czasie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii związanych z COVID-19.
Wstrzymanie, w czasie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii związanych z COVID-19, nierozpoczętych i zawieszenie rozpoczętych terminów procesowych i sądowych– szerzej na ten temat piszemy w artykule Tarcza antykryzysowa a terminy procesowe.
Wstrzymanie, w czasie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii związanych z COVID-19, nierozpoczętych i zawieszenie rozpoczętych terminów prawa administracyjnego – szerzej na ten temat piszemy w artykule Tarcza antykryzysowa – zmiany w zakresie terminów materialnoprawnych.
W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 nie będzie wykonywać się tytułów wykonawczych nakazujących opróżnienie lokalu mieszkalnego.
Sąd lub organ w wyjątkowych wypadkach będzie mógł zobowiązać stronę do podjęcia pewnej czynności (np. złożenia pisma), gdy niepodjęcie czynności mogłoby spowodować niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzi lub zwierząt, poważną szkodę dla interesu społecznego albo ze względu na grożącą niepowetowaną szkodę materialną.
Możliwość powierzenia wykonywania niecierpiących zwłoki zadań innemu sądowi i uproszczenie delegowania sędziów do innego sądu.
Określenie rodzaju spraw, które uznaje się za pilne, w szczególności wniosków o przesłuchanie osoby w drodze zabezpieczenia dowodu.
[Aktualizacja 26.03.2020]
Dnia 26 marca 2020 r. ukazał się na stronach Rządowego Centrum Legislacyjnego oraz Sejmu projekt ustawy wprowadzającej tzw. tarcze antykryzysową.
Projekt odpowiada przekazanym opinii publicznej założeniom postulowanych zmian. Dotyczą one również wymiaru sprawiedliwości. W przeważającej mierze chodzi jednak o sprawy karne i penitencjarne. Jeśli chodzi o sprawy cywilne i gospodarcze proponuje się w szczególności:
Wstrzymanie przeprowadzania rozpraw i posiedzeń jawnych w czasie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii związanych z COVID-19.
Wstrzymanie, w czasie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii związanych z COVID-19, nierozpoczętych i zawieszenie rozpoczętych materialnoprawnych terminów:
od zachowania których jest uzależnione udzielenie ochrony prawnej przed sądem,
zasiedzenia, przedawnienia oraz zawitych,
dokonania przed podmioty podlegające wpisowi do rejestru obowiązkowych czynności i zgłoszeń,
terminów sądowych.
Wstrzymanie i zawieszenie biegu terminów nie dotyczy niektórych postępowań, np. kontroli uprzednich zamówień współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej oraz odwołań składanych w ramach postępowań uregulowanych przez prawo zamówień publicznych.
W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 nie będzie wykonywać się tytułów wykonawczych nakazujących opróżnienie lokalu mieszkalnego.
Sąd lub organ w wyjątkowych wypadkach będzie mógł zobowiązać stronę do podjęcia pewnej czynności (np. złożenia pisma), gdy niepodjęcie czynności mogłoby spowodować niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzi lub zwierząt, poważną szkodę dla interesu społecznego albo ze względu na grożącą niepowetowaną szkodę materialną.
Umożliwienie wnoszenia pism procesowych (wraz z załącznikami) do sądu przy użyciu platformy ePUAP, portalu informacyjnego sądów powszechnych lub poczty elektronicznej. Co istotne wprowadzono zasadę, że pismo uważa się za wniesione z chwilą wprowadzenia go do środka komunikacji elektronicznej i nadania na adres poczty elektronicznej sądu wskazany na stronie internetowej sądu, co pozwoli na zachowanie terminu niezależnie od tego, kiedy wiadomość zostanie faktycznie odczytana lub odebrana przez sąd.
Pisma wnoszone drogą elektroniczną będą musiały być opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym. Jeśli adres poczty elektronicznej został wskazany we wcześniejszym piśmie procesowym, a tożsamość strony nie będzie budzić wątpliwości, pismo procesowe tej strony będzie mogło mieć formę dokumentową bez konieczności opatrzenia kwalifikowanym podpisem elektronicznym. Pism tych nie doręcza się stronie przeciwnej (doręczenia dokonuje sąd).
Doręczeń elektronicznych będzie mógł dokonywać także sąd. Uwaga – w braku otrzymania potwierdzenia dostarczenia funkcjonować będzie domniemanie, że pismo zostało doręczone z upływem siedmiu dni od jego nadania.
Powyższe zasady doręczeń elektronicznych będzie stosować się także do składania oświadczeń woli i innych oświadczeń członków organów osób prawnych dokonujących czynności z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej. Więcej na temat działalności spółek w okresie pandemii COVID-19.
W ustawie wprowadzono także inne rozwiązania w zakresie wymiaru sprawiedliwości, np.:
Możliwość powierzenia wykonywania niecierpiących zwłoki zadań innemu sądowi i uproszczenie delegowania sędziów do innego sądu.
Określenie rodzaju spraw, które uznaje się za pilne, w szczególności wniosków o przesłuchanie osoby w drodze zabezpieczenia dowodu. W pierwotnych wersjach ustawy w katalogu spraw pilnych znalazły się również wnioski o udzielnie zabezpieczenia roszczenia. Wersja skierowana do Sejmu takiego zastrzeżenia nie zawiera. Warto jednak podkreślić, że prezes właściwego sądu może w szczególnych okolicznościach zarządzić rozpoznanie każdej sprawy jako pilnej.
Nie jest jednak jasne, czy projekt ten zostanie przyjęty przez Parlament w obecnym kształcie i podpisany przez Prezydenta, czy też w toku procesu legislacyjnego pojawią się zmiany. Będziemy Państwa informować o dalszych zmianach w tej kwestii.
[Aktualizacja 24.03.2020]
W nawiązaniu do poniższej informacji dotyczącej możliwości wnoszenia pism drogą elektroniczną, odnotować należy, że część prezesów sądów zarządziła dokonywanie przez pracowników sądów wydruków pism składanych drogą elektroniczną. Dla przykładu, zgodnie z informacją dostępną na stronie internetowej Sądu Okręgowego w Warszawie, e-maile przysłane do godziny 14:00 będą drukowane w tym samym dniu, a po 14:00 lub w dniu wolnym od pracy – w kolejnym dniu roboczym.
Rozwiązanie to stanowi z pewnością duże ułatwienie dla pełnomocników i stron, pozwalające na dochowanie terminów procesowych. Nie można jednak zapominać, że skoro za datę złożenia pisma uznaje się datę dokonania wydruku przez pracownika sądu. Skoro liczy się godzina przysłania maila, nie jest wykluczone, że maile wysłane przed 14:00 zostaną dostarczone na serwer poczty sądu po tej godzinie. Ponadto, nie jest jasne co w sytuacji, w której strona – zgodnie z ww. instrukcjami – wyśle e-mail zawierający pismo procesowe przed 14:00, ale pismo to nie zostanie wydrukowane w tym dniu przez pracownika sądu.
Dlatego, rekomenduje się niekiedy połączenie ww. sposobu wnoszenia pisma z wnioskiem o przywrócenie terminu. W obecnej sytuacji żadne z rozwiązań nie jest idealne, każde obarczone pewnym ryzykiem, ale można mieć nadzieje, że wszystkie problemy stron i pełnomocników z zachowaniem terminów wywołane przez COVID-19 będą rozpatrywane przez Sądy ze zrozumieniem.
[Aktualizacja 20.03.2020]
Odwołanie rozpraw w marcu i kwietniu 2020 r.
Zgodnie z rekomendacją Ministerstwa Sprawiedliwości z 17 marca 2020 r., o której pisaliśmy niżej, sądy rozpoczęły odwoływanie rozpraw, które miały się odbyć w kwietniu 2020 r. i niewyznaczanie rozpraw tym miesiącu, poza sprawami pilnymi. Dla przykładu, taką decyzję podjęto w Sądzie Okręgowym w Krakowie. Co istotne, Sąd Okręgowy w Krakowie przewidział, że Prezes Sądu może uznać za pilną każdą sprawę. Dlatego też należy każdorazowo ustalać, czy zaplanowana rozprawa się odbędzie. Utrzymano zakaz wstępu do sądu stron i pełnomocników, ale wprowadzono wyjątek dotyczący „przypadków koniecznych i niezbędnych dla zapewnienia prawidłowego przebiegu postępowania”, za zgodą Dyrektora Sądu. Zbliżone decyzje mogą być podjęte także w innych sądach.
Propozycje legislacyjne Ministerstwa Sprawiedliwości
W dniu 19 marca 2020 r. Ministerstwo Sprawiedliwości zaprezentowało założenia zmian legislacyjnych związanych z COVID-19. Z punktu widzenia stron i pełnomocników kluczowe wydają się następujące kwestie:
Możliwość powierzenia wykonywania niecierpiących zwłoki zadań innemu sądowi i uproszczenie delegowania sędziów do innego sądu.
Wstrzymanie nierozpoczętych i zawieszenie rozpoczętych terminów materialnoprawnych, od zachowania których jest uzależnione udzielenie ochrony prawnej przed sądem i sądowych
Określenie rodzaju spraw, które uznaje się za pilne.
Umożliwienie głosowania na piśmie lub za pośrednictwem środków komunikowania się na odległość w spółkach, spółdzielniach i wspólnotach mieszkaniowych – szerzej na ten temat TUTAJ.
Będziemy informować Państwa, gdy znane będą projekty ustaw.
Wstęp
Pandemia wywołanej przez koronawirus SARS-CoV-2 choroby COVID-19 w naturalny sposób wpływa na działanie sądów. Praca sądów i pełnomocników opiera się w dużej mierze na działalności Poczty Polskiej, która również doznaje utrudnień w ostatnim czasie. Wszystko to wpływa na toczące się postępowania i możliwość skutecznego wszczęcia kolejnych.
Poniżej znajdziecie Państwo podsumowanie najważniejszych informacji w tym zakresie:
ustawa dot. COVID-19 nie zawiera szczególnych i bezpośrednich rozwiązań dotyczących pracy sądów, jednak niewykluczone, że stosowne zmiany zostaną wkrótce wprowadzone,
w związku z COVID-19 sądy ograniczyły swoją działalność,
do końca marca 2020 r. nie będą się odbywać rozprawy z wyjątkiem spraw pilnych,
działają telefoniczne biura obsługi interesantów, jednak dostęp do akt postępowań nie jest możliwy,
terminy sądowe nie są zawieszone (podobnie jak terminy materialnoprawne),
także postępowania sądowe nie zostały zawieszone,
ograniczenia w działalności Poczty Polskiej wpływają na obieg korespondencji procesowej,
występują problemy z dostarczaniem i odbiorem poczty,
nie jest jasne, czy sąd przywrócą stronom terminy, którym uchybiono w związku z COVID-19,
wysłanie pisma do sądu pocztą elektroniczną jest ryzykowne.
Wobec niejasności wielu sytuacji pozostaje mieć nadzieję, że pełnomocnicy i sądy będą współpracować w dobrej wierze, żeby wspólnie pokonać trudności wynikające z COVID-19, a sądy podejdą ze zrozumieniem do ewentualnych uchybień.
Ustawa dot. COVID-19
Dnia 8 marca 2020 r. weszła w życie Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych. Ustawa nie zawiera jednak żadnych szczególnych i bezpośrednich rozwiązań dotyczących pracy sądów i toczących się postępowań.
Możliwe, że w najbliższym czasie ustawa dot. COVID zostanie znowelizowana, np. zgodnie z postulatami organów adwokatury, która proponuje zawieszenie postępowań sądowych osób dotkniętych COVID lub co do których występują takie podejrzenie. Jeszcze dalej idzie propozycja gremium prawników, zgodnie z którą zawieszeniu ulegają wszystkie terminy sądowe i pozasądowe (w tym dotyczące obowiązków spółek związanych z Krajowym Rejestrem Sądowym, czy rachunkowością) oraz wszystkie postępowania.
Do przeprowadzenia procesu legislacyjnego konieczne byłoby jednak zebranie się Sejmu i Senatu, co w obecnej chwili może być problematyczne. Nie jest zatem wykluczone, że sądy i postępowania toczyć się będą na podstawie obecnie obowiązujących regulacji.
Będziemy Państwa na bieżąco informować o wszelkich zmianach w tym zakresie.
Działalność sądów
Sądy nie zaprzestały swojej działalności z powodu COVID-19. Zgodnie z rekomendacją Ministerstwa Sprawiedliwości większość rozpraw, które zaplanowano na marzec 2020 r. zdjęto jednak z wokand. Rozprawy te zostaną przeprowadzone w późniejszym czasie, jednak na dzień dzisiejszy brak jest ogólnych wytycznych co do tego, by miały być traktowane priorytetowo. W niektórych sądach najbliższe wolne terminy posiedzeń przypadają nawet na 2021 rok.
W sądach część rozpraw odbywa się wyjątkowo, są to tzw. sprawy pilne. Chodzi głównie o niektóre posiedzenia w sprawach karnych i rodzinnych, np. związane z tymczasowym aresztowaniem, ale również cywilne sprawy dotyczące zabezpieczenia dowodu. Planuje się także odbywanie posiedzeń celem ogłaszania wyroków.
Działają telefoniczne biura obsługi interesantów. Dostęp do sądów jest jednak ograniczony, a zatem co do zasady nie jest możliwe zapoznanie się z aktami sprawy czy spotkanie z przewodniczącymi wydziałów. Pracuje jedynie część pracowników sądów. Sędziowie, pracując w gabinetach i domach wydają też zarządzenia i orzeczenia, sporządzają uzasadnienia. Możliwe zatem, że nawet w okresie trwania pandemii stronom i ich pełnomocnikom sądy doręczą przesyłki zawierające dokumenty wymagające podjęcia działań – np. złożenie pisma, usunięcie braków formalnych, czy nawet wniesienie środka odwoławczego, w szczególności apelacji.
Z dostępnych nam informacji wynika, że dnia 17 marca 2020 r. Ministerstwo Sprawiedliwości wysłało do sądów rekomendację, zgodnie z którą, m.in.:
Zaleciło wstrzymanie wysyłki pism sądowych, z którymi związane są terminy, z wyłączeniem spraw egzekucyjnych i wieczystoksięgowych (nie dotyczy to już wysłanych pism).
Poprosiło o wstrzymanie wyznaczania terminów rozpraw i posiedzeń w miesiącu kwietniu 2020 r., za wyjątkiem spraw pilnych.
Zaleciło wstrzymanie przekazywania akt spraw wraz ze środkami odwoławczymi sądom odwoławczym, poza sprawami pilnymi.
Tego samego dnia Ministerstwo Sprawiedliwości poinformowało, że przygotowało projekt nowelizacji ustawy dot. COVID-19, który dotyczyć będzie, m.in. uregulowania katalogu spraw pilnych, czy terminów oraz kształtu niektórych stosunków prawnych w okresie stanu zagrożenia epidemicznego.
Zawieszenie postępowań cywilnych i gospodarczych
Według stanu na dzień dzisiejszy postępowania cywilne i gospodarcze nie zostały zawieszone z mocy prawa ani też nie ma podstaw do zawieszenia ich z urzędu. Co do zasady postępowania toczą się dalej, jednak – w związku z opisanymi wyżej działaniami sądów – w marcu 2020 r. nie odbędzie się większość rozpraw.
Na gruncie art. 173 kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) postępowanie ulega zawieszeniu z mocy prawa w razie zaprzestania czynności przez sąd wskutek siły wyższej. O ile można rozważać, czy COVID-19 nie jest siłą wyższą, o której mowa w powołanym przepisie, to na dzień dzisiejszy sądy w Polsce nie zaprzestały działalności, więc postępowania nie uległy zawieszeniu z powodu pandemii. Nie jest wykluczone, że stan się zmieni albo że ustawodawca podejmie w tym zakresie stosowną decyzję.
Ponadto, sąd zawiesza postępowanie z urzędu, jeżeli strona lub jej przedstawiciel ustawowy znajduje się w miejscowości pozbawionej wskutek nadzwyczajnych wydarzeń komunikacji z siedzibą sądu (art. 174 § 1 pkt 3 k.p.c.). Obecnie transport wewnątrzkrajowy nie jest wstrzymany. Sukcesywnie następują jednak ograniczenia w tym zakresie, choćby zapowiedziane zawieszenie lotów wewnątrz kraju, czy ograniczenia połączeń kolejowych. Ponownie, nie jest wykluczone, że do takiej sytuacji dojdzie, np. po wprowadzeniu bardziej restrykcyjnych regulacji dotyczących poruszania się.
Bieg terminów przedawnienia
Zgodnie z art. 121 § 1 pkt 4 kodeksu cywilnego bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju – przez czas trwania przeszkody.
Na dzień dzisiejszy nie można jednoznacznie przyjąć, że nie jest możliwe dochodzenie danego roszczenia przed sądem, choć COVID-19 może być rozważany w kontekście siły wyższej. Możliwe jest, przynajmniej teoretycznie, nadanie pozwu lub innego pisma inicjującego postępowanie za pośrednictwem poczty, co pozwoli na zachowanie terminu. Dlatego też powołanie się na COVID-19 może nie wystarczyć, aby uzasadnić zawieszenie terminu. Oczywiście, w związku z dynamicznym rozwojem wydarzeń sytuacja ta ulec może zmianie.
Działalność Poczty Polskiej
Nadanie pisma przesyłką pocztową umożliwia zachowanie terminów. Jednakże, w ostatnich dniach działalność Poczty Polskiej została znacznie ograniczona. Skrócono czas pracy placówek, w tym całodobowych, przez co przed placówkami tworzą się gigantyczne kolejki. Wielu osobom nie udaje się nadać przesyłki w ostatnim dniu terminu.
Przywrócenie terminu
Jeśli, w związku z opisanymi utrudnieniami strona uchybi terminowi, kodeks postępowania cywilnego umożliwia wnioskowanie o jego przywrócenie. W tym celu konieczne jest złożenie przez stronę stosownego wniosku w ciągu tygodnia od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu i wykazanie, że do uchybienia doszło bez jej winy (art. 168-169 k.p.c.). Nie wiadomo jednak, jak sądy będą podchodzić do sytuacji związanych z COVID. Pozostaje mieć nadzieję, że szczególna sytuacja, w której się znajdujemy zostanie uznana za dostateczne usprawiedliwienie ewentualnych uchybień stron i pełnomocników.
Wnoszenie pism do sądu drogą elektroniczną
Wedle aktualnego stanu prawnego elektroniczny obieg korespondencji między sądem i pełnomocnikami jest wyjątkiem i – jak pokazuje praktyka – dość marginalnym. W związku z zaistniałą sytuacją pojawia się pokusa, aby wnosić pisma do sądu pocztą elektroniczną.
Jest to krok ryzykowny. Zachowanie terminu (np. na apelację) umożliwia złożenie pisma bezpośrednio w sądzie, co – jak wyjaśniono wyżej – jest obecnie niemożliwe; możliwe jest także oddanie przesyłki zawierającej pismo w placówce pocztowej, lecz wyjaśniono wyżej, że także w tym zakresie występują utrudnienia (art. 165 § 2 k.p.c.).
Jak stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z 9 maja 2012 r., sygn. akt III CZP 9/12, wniesienie środka odwoławczego drogą elektroniczną jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy przepis szczególny tak stanowi. Sąd przesądził jednak, że wydruk niedopuszczalnego środka odwoławczego wniesionego drogą elektroniczną może być potraktowany jako środek odwoławczy niewniesiony tą drogą, jeżeli usunięty zostanie brak podpisu. W takim wypadku Sąd wskazał, że datą wniesienia tego środka do sądu jest data wykonania przez pracownika sądu wydruku.
Po pierwsze, nie jest jasne czy wszystkie sądy zastosują rozumowanie przedstawione w ww. uchwale. Po drugie, nawet gdyby tak było – zachowanie terminu nie zależy od strony, ale dobrej woli i wydolności sekretariatów sądów. W obecnej sytuacji nie jest wykluczone, że ich praca jest i będzie utrudniona. Dlatego na ten moment podejmowanie wyżej opisanych działań obarczone jest ryzykiem. Nie jest wykluczone, że będzie to ryzyko, które strona zostanie zmuszona rozważyć, jeśli nie będzie miała innego sposobu na wniesienie pisma do sądu. W takim przypadku, jak zaznaczono na wstępie, pozostaje liczyć na dobrą wolę sądów i podejście ze zrozumieniem do zaistniałej sytuacji.
Zespół Kubas Kos Gałkowski cały czas monitoruje regulacje i zalecenia wydawane przez organy rządowe i na bieżąco opracowuje konkretne rozwiązania prawne. Pozostajemy w gotowości, aby udzielić wsparcia i odpowiedzi na wszelkie pojawiające się pytania. W razie jakichkolwiek wątpliwości związanych z COVID-19 oraz wpływem pandemii na Państwa działalność, jesteśmy do Państwa dyspozycji.
Artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny, abstrakcyjny i ogólny, nie stanowi opinii prawnej lub porady ani nie może być traktowany jako świadczenie pomocy prawnej w jakiejkolwiek formie. Materiały zawarte w niniejszym artykule nie mogą stanowić podstawy jakiejkolwiek odpowiedzialności Kancelarii lub autora artykułu w stosunku do osób trzecich. Kancelaria "Kubas Kos Gałkowski – Adwokaci sp. p". sp. k. może udzielić porady prawnej lub sporządzić opinię wyłącznie i dopiero po zapoznaniu się ze stanem faktycznym konkretnej sprawy. W celu uzyskania bardziej szczegółowych informacji lub pomocy prawnej skontaktuj się z naszym prawnikiem.